Πορτρέτο του Στυλιανού Γονατά
Ξεφυλίζοντας ιστορικά ημερολόγια και ανατρέχοντας σε μνήμες που ανεξίτηλα χαράχτηκαν ας ταξιδέψουμε ως το χθες με τη μελέτη του ιστορικού και λαογράφου Παύλου Παπανότη.
Αύγουστος του 1923...
Οι κοσμικοί Αθηναίοι κάνουν διακοπές στα τότε θέρετρα της Αττικής. Η σύζυγος και οι δυο θυγατέρες του Σ. Γιάπαπα, ενός τμηματάρχη της εταιρείας Στάνταρ Όιλ Κόμπανυ, παραθέριζαν στον Διόνυσο. Κάποια μέρα μαζί με ορισμένες φίλες τους πήγαν εκδρομή στο παρακείμενο δάσος. Δεν ήξεραν ότι στην περιοχή δρούσε η συμμορία του λήσταρχου Αθ. Καραγιαννόπουλου. Οι ληστές ξεπρόβαλαν ξαφνικά μέσα από τα δέντρα και συνέλαβαν αιχμάλωτες τις πέντε γυναίκες και το διευθυντή του ξενοδοχείου, που τις συνόδευε. Μετά από διαπραγματεύσεις άφησαν ελεύθερες τις δυο κόρες της κ. Γιάπαπα, ώστε να γνωστοποιήσουν το συμβάν στον πατέρα και παράλληλα να του μεταφέρουν τον όρο που είχε θέσει ο λήσταρχος για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων: τη καταβολή του μυθικού για την εποχή ποσού,των 100.000 δραχμών. Τελικά μετά από επέμβαση των ανδρών του σταθμού χωροφυλακής Κηφισιάς οι ληστές τράπηκαν σε φυγή και οι αιχμάλωτες ελευθερώθηκαν. Το γεγονός αυτό θορύβησε όμως την αθηναϊκή κοινωνία και καταγράφηκε στις στήλες των εφημερίδων (εφημερίδα ΣΚΡΙΠ, 22ας Αυγούστου) Έτσι έγινε γνωστό στους αθηναϊκούς κοσμικούς κύκλους το όνομα του Γιάπαπα.
Πέντε χρόνια αργότερα η ελληνική κοινωνία ασχολήθηκε πάλι με την ίδια οικογένεια όταν πληροφορήθηκε, και πάλι από τις στήλες των εφημερίδων, τη μεγάλη κατάχρηση που έκανε ο Σ. Γιάπαπας σε βάρος της εταιρείας στην οποία δούλευε. Η αμερικανοεβραική Στάνταρ Όιλ Κόμπανυ, εταιρεία πετρελαιοειδών, συμφερόντων του Τζων Ροκφέλερ, προμήθευε το ελληνικό κράτος με βενζίνη και ορυκτέλαια. Βάσει συμβάσεως το ελληνικό Δημόσιο ήταν υποχρεωμένο να πληρώνει την εταιρεία σε δολάρια με επιταγές της Εθνικής Τράπεζας. Ο όρος αυτός είχε τεθεί για αποφυγή καταχρήσεων. Όμως ο τμηματάρχης επί των συμβάσεων Σ. Γιάπαπας, εν αγνοία των προϊσταμένων του, έστειλε στο υπουργείο Οικονομικών έγγραφο, με το οποίο ζητούσε να πληρωθεί η Στάνταρ Όιλ σε δραχμές. Ο υπουργός Οικονομικών ενέκρινε το αίτημα της οικονομικά αιμοσταγούς εταιρείας και έδωσε εντολή στο Δημόσιο Ταμείο να καταβάλει το οφειλόμενο ποσό τοις μετρητοίς σε δραχμές (εφημερίδα ΣΚΡΙΠ,21ης Σεπτεμβρίου 1928). Μετά απ αυτά ο καταχραστής πήγε στο Ταμείο και με πλαστή εντολή είσπραξης παρέλαβε ένα τεράστιο για την εποχή εκείνη ποσό, 4 περίπου εκατομμύρια δραχμές που ισοδυναμούσαν με 56.000 δολάρια. Παράλληλα είχε φροντίσει να ζητήσει τη θερινή του άδεια και να εκδώσει εισιτήριο για το Παρίσι. Η αναχώρησή του δεν προκάλεσε καμιά υπόνοια, γιατί εθεωρείτο καλός υπάλληλος και οικονομικά ανεξάρτητος, δεδομένου ότι έπαιρνε μισθό 30.000 δραχμές μηνιαίως.
Η απάτη όμως αποκαλύφτηκε τη 19η Σεπτεμβρίου 1928 και αναστάτωσε τόσο την εταιρεία όσο και το κράτος, το οποίο ενδιαφερόταν άμεσα για την υπόθεση αυτή. Επειδή καθυστερούσε η αποπληρωμή από το ελληνικό Δημόσιο οφειλόμενου ποσού 56.000 δολαρίων, τη 18η Σεπτεμβρίου στάλθηκε στο Δημόσιο Ταμείο ένας υπάλληλος της Στάνταρ Όιλ, για να πληροφορηθεί τα αίτια της καθυστέρησης. Εκεί άκουσε έκπληκτος από τον ταμία ότι το ποσό αυτό είχε καταβληθεί στον Γιάπαπα πριν την αναχώρησή του για το Παρίσι – συγκεκριμένα την 23η Αυγούστου 1928 – δυνάμει εντολής της Στάνταρ Όιλ, η οποία έφερε την υπογραφή του υποδιευθυντή του υποκαταστήματος στην Ελλάδα Όουεν. Ο Όουεν έκπληκτος ζήτησε να δει την εντολή και αμέσως δήλωσε ότι η υπογραφή του που υπήρχε σ’ αυτήν ήταν πλαστή, τεθείσα προφανώς από το Γιάπαπα.Το διοικητικό συμβούλιο της Στάνταρ Όιλ γνωστοποίησε στο ελληνικό υπουργείο Οικονομικών ότι θεωρούσε πως το ποσό των 56.000 δολαρίων δεν είχε πληρωθεί στην εταιρεία, με το σκεπτικό ότι ο υπάλληλός της εξαπάτησε το ελληνικό Δημόσιο. Έτσι δεν κατήγγειλε την κατάχρηση ούτε στην Αστυνομία ούτε στην Εισαγγελία.O Γιάπαπας μετά την εγκατάστασή του στο Παρίσι τηλεγράφησε στη σύζυγο και στις δυο θυγατέρες του να τον συναντήσουν στη γαλλική πρωτεύουσα και πράγματι αυτές αναχώρησαν από την Αθήνα λίγες μέρες πριν από την αποκάλυψη της κατάχρησης. Αυτά έγραψε η εφημερίδα ΣΚΡΙΠ 20ης και 21ης Σεπτεμβρίου 1928. Αυτό που έκανε εντύπωση ξεφυλλίζοντάς τα ήταν η άμεση και μεθοδική αντίδραση του κρατικού μηχανισμού για την τιμωρία ενός οικονομικού εγκλήματος:
1. Οι ελληνικές αστυνομικές υπηρεσίες άρχισαν να παρακολουθούν τις κινήσεις του καταχραστή και όταν πληροφορήθηκαν ότι αυτός κατέφυγε στη Γερμανία, έστειλαν έναν έμπειρο αστυνομικό για να τον συλλάβει. Η σύλληψή του έγινε στο Αννόβερο, τη στιγμή που ο Γιάπαπας μαζί με ένα Γερμανό συνένοχό του προσπαθούσαν να καταφύγουν στην Ολλανδία. Αμέσως το υπουργείο Εσωτερικών συνεργάστηκε με το υπουργείο Εξωτερικών, για να επιταχυνθεί η έκδοση από τη Γερμανία των συλληφθέντων, ώστε να λογοδοτήσουν στην ελληνική δικαιοσύνη (ΕΜΠΡΟΣ, 13ης Οκτωβρίου 1928).
2. Την 8η Νοεμβρίου 1928 το ελληνικό Δημόσιο προέβη στην κατάσχεση ποσού τριών χιλιάδων λιρών Αγγλίας από καταθέσεις που είχε ο καταχραστής Γιάπαπας ( ΣΚΡΙΠ, 9ης Νοεμβρίου 1928) .
3. Την 26η Νοεμβρίου 1928 προσήχθη ενώπιον του Ανακριτού η σύζυγος του καταχραστή κατηγορούμενη ως συνεργός.
Μετά την έκδοσή του από τη Γερμανία (η οποία έγινε εντός λίγων ημερών από τη σύλληψή του) ο Σ. Γιάπαπας οδηγήθηκε στον Εισαγγελέα, όπου παραδέχθηκε την ενοχή του. Όμως έκανε αποκαλύψεις για καταχρήσεις δεκάδων εκατομμυρίων δρχ. που γίνονταν επί σειρά ετών σε βάρος του ελληνικού κράτους από υψηλόβαθμα στελέχη της Στάνταρ Όιλ (κυρίως τον τέως Διευθυντή της εταιρείας στην Ελλάδα Τέιλ) σε συνεργασία με ανώτερους υπαλλήλους του υπουργείου Οικονομικών. «Εγώ ομολογώ ότι καταχράστηκα το ποσό των 56.000 δολαρίων και ότι προ αυτού καταχράστηκα και άλλα ποσά με την ανοχή της Διευθύνσεως της Εταιρείας. Εκ των καταχρήσεων τούτων εσχημάτισα περιουσία, την οποία δεν είχον προηγουμένως», είπε απολογούμενος, και συνέχισε: « Αλλά εάν καταχράστηκα εγώ, έπραξα τούτο παρασυρθείς υπό του κύματος των καταχρήσεων, το οποίον εμυκάτο περί εμέ και εξέσπα λυσσώδες κατά του ελληνικού Δημοσίου Ταμείου. Όταν υφυπουργοί και τμηματάρχαι υπουργείων κατεχρώντο, δεν ήτο δυνατόν παρά να παρασυρθώ κι εγώ». Στη συνέχεια εξήγησε πώς γίνονταν οι καταχρήσεις. Η Στάνταρ Όιλ βάσει μιας σκανδαλώδους σύμβασης με το αθάνατο ελληνικό Δημόσιο δεν εκτελώνιζε τα πετρελαιοειδή που εισήγαγε στη χώρα μας στο Τελωνείο Πειραιώς, αλλά σε ειδικό παράρτημά του, το οποίο βρισκόταν έξω από την Τελωνειακή Ζώνη, το χρησιμοποιούσε αποκλειστικά αυτή και το είχε στελεχώσει με ...δικούς της υπαλλήλους της πλήρους εμπιστοσύνης της. Έτσι επί σειρά ετών δεν δηλώνονταν οι πραγματικές ποσότητες βενζίνης και ορυκτελαίων που εισάγονταν από την εν λόγω αμερικανική εταιρεία, αλλά πολύ κατώτερες με σκοπό την κατάχρηση των τελωνειακών δασμών (ΣΚΡΙΠ, 9ης Νοεμβρίου 1928).
Εφτά περίπου μήνες μετά την κατάχρηση (στις αρχές Απριλίου 1929) το Συμβούλιο των Πλημμελειοδικών εξέδωσε βούλευμα, με το οποίο παραπεμπόταν να δικαστεί στο Κακουργιοδικείο ο Γιάπαπας με την κατηγορία μόνον της πλαστογραφίας και όχι της υπεξαίρεσης, γιατί στο μεταξύ είχε αποδώσει το ποσό που καταχράστηκε, ενώ η σύζυγός του απαλλάχτηκε από την κατηγορία της συνέργειας.(ΣΚΡΙΠ, 9ης Απριλίου 1929). Αυτή ήταν η υπόθεση της κατάχρησης που έκανε πριν από 84 χρόνια ο Γιάπαπας, τμηματάρχης επί των συμβάσεων της εταιρείας Στάνταρ Όιλ Κόμπανυ.
Ο σημερινός κάτοικος αυτής της χώρας, που καθημερινά ακούει από τα Μ.Μ.Ε. για φοροδιαφυγή, για ξέπλυμα «μαύρου» χρήματος, για μίζες, για καταχρήσεις κ. ά., αναπόφευκτα κάνει συγκρίσεις και διαπιστώνει ότι κατά το παρελθόν οι Δημόσιες Υπηρεσίες (Υπουργεία, Δικαιοσύνη, Αστυνομία) προσπαθούσαν με τα πενιχρά μέσα που διέθεταν να πατάξουν το οικονομικό έγκλημα, προβαίνοντας σε κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων και καθίζοντας στο εδώλιο του κατηγορουμένου τους παρανομούντες. Αντίθετα σήμερα επικαλούμενες τα «προσωπικά δεδομένα» στις περισσότερες περιπτώσεις ούτε καν αποκαλύπτουν τα ονοματεπώνυμα των φοροφυγάδων, των μιζαδόρων, των καταχραστών. Αλλά κι αν ακόμα στείλουν ορισμένους «επώνυμους» στον Εισαγγελέα, το κάνουν απλώς για να ικανοποιήσουν το «κοινό περί δικαίου αίσθημα» και για να δείξουν ότι τάχα σ’ αυτή τη χώρα υπάρχει και εφαρμόζεται η ισονομία. Λίγοι όμως από αυτούς που διαπράττουν οικονομικά εγκλήματα οδηγούνται σε δίκη, δεδομένου ότι με νομικά «τερτίπια» οι υποθέσεις τους χρονίζουν, και ακόμα λιγότεροι καταλήγουν στη φυλακή. Όσο για δημεύσεις περιουσιών, καλύτερα να μην το συζητούμε...
Αυτά γράφει ο σύγχρονος ιστορικός ερευνητής που είναι εξαιρετικά διδακτικά για το πως αντιμετωπίζονται οι καταχραστές από κράτος ευνομούμενο και αποφασισμένους κυβερνήτες.Τώρα ως προς το ποιος ήταν ο τότε Πρωθυπουργός, ας το δούμε αμέσως, με μια αναδρομή ως τότε.Είπαμε λοιπόν, πως βρισκόμαστε στη ταραγμένη περίοδο μετά τη Μικρασιατική τραγωδία. Ένας στρατιωτικός από εκείνους που τιμούσαν τον όρκο τους και τη τιμή,ήταν και ο Στυλιανός Γονατάς που όταν αποστρατεύθηκε ασχολήθηκε ένεκα φιλοπατρίας και όχι φιλαργυρίας με την πολιτική και κατέλαβε αρκετές φορές τη θέση του υπουργού όπως και του προέδρου της Γερουσίας έχοντας εκλεγεί στη Γερουσία. Δεν είχε ποτέ στη ζωή του offshore εταιρεία, ήταν μπαρουτοκαπνισμένος, έντιμος, αξιοπρεπής με κυρίαρχη της ζωής του πυξίδα τη φιλοπατρία,την αξιοπρέπεια και τη τιμιότητα. Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα υπηρέτησε ωςυπολοχαγός στη Θράκη και το 1909 κατά την επανάσταση στο Γουδί ορίστηκε υπασπιστής του αρχηγού της επανάστασηςσυνταγματάρχη Νικ.Ζορμπά.Έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους, στην εκστρατεία της Ρωσίας και στη Μικρασιατική τραγωδία έφερε αρχικά το βαθμό του συνταγματάρχη. Μετά την υποχώρηση από το μικρασιατικό μέτωπο και με την έκρηξη της επανάστασης της 11/09/1922 στη Χίο και στη Μυτιλήνη,του ανατέθηκε η αρχηγία της επανάστασης. Στις 14/11/1922 έγινε πρόεδρος της Κυβέρνησης παραμένοντας σε αυτήν την θέση μέχρι την 11η ιανουαρίου 1924 οπότε και παρέδωσε την Αρχή στον Ελ. Βενιζέλο. Μετά,κατά τη διάρκεια της Κατοχής ήταν ένας από τους εμπνευστές, από κοινού με τον παππού του γνωστού μας και μη εξαιρετέου Θεόδωρου Πάγκαλου εγγονού (του γνωστού και ως κυρίου "μαζί τα φάγαμε") της ίδρυσης και συγκρότησης των Ταγμάτων Ασφαλείας. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ίδρυσε δικό του κόμμα, το Κόμμα Εθνικών Φιλελευθέρων αλλά αργότερα σχεδόν αποσύρθηκε από τον πολιτικό βίο της χώρας και για τις στρατιωτικές του υπηρεσίες είχε τιμηθεί από την Πολιτεία με το Μεγαλόσταυρο του Σωτήρος. Αυτά,επειδή "όλβιος όστις της Ιστορίας έσχεν μάθησιν" ή με απλοελληνικά για να...μην ξεχνιόμαστε!
Και για να γίνουν συγκρίσεις με τους "δημοκράτες" της μίζας και της αρπαχτής που βρίσκονται μέσα ή έξω από το ευαγές σωφρονιστικό ίδρυμα των φυλακών του Κορυδαλλού κι ενώ ο λαός πεινάει και σέρνει την ανέχειά του στους έρημους πια δρόμους. Όχι μόνο λοιπόν τον έφερε η κυβέρνηση πίσω και σιδηροδέσμιο τον τότε καταχραστή, αλλά του δήμευσε και την περιουσία.
Μ.Τ.
